بسیاری از افراد با دیدن رگهای برجسته و کبود روی پاهای خود می‌پرسند: چه چیزهایی باعث واریس میشود؟ بیماری واریس یکی از مشکلات شایع عروقی است که در اثر نارسایی دریچه‌های سیاهرگی ایجاد میشود. وقتی خون نتواند به‌طور طبیعی به سمت قلب بازگردد، در رگ‌ها جمع شده و باعث تورم و پیچ‌خوردگی سیاهرگ‌ها میشود. این عارضه نه تنها یک مشکل زیبایی است بلکه در موارد پیشرفته می‌تواند با درد، ورم و عوارض جدی همراه شود. برای درک بهتر باید بدانیم عوامل اصلی ایجاد واریس کدام‌اند.
بررسی عوامل موثر در بروز واریس
۱. عوامل ژنتیکی و وراثتی
یکی از مهم‌ترین پاسخ‌ها به این سؤال که چه چیزهایی باعث واریس میشود، ژنتیک است. تحقیقات نشان داده است اگر پدر یا مادر شما دچار واریس باشند، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است. علت این موضوع ضعف مادرزادی دیواره و دریچه‌های سیاهرگی است که به‌طور ارثی منتقل میشود. بنابراین، سابقه خانوادگی یکی از ریسک‌فاکتورهای اصلی به شمار می‌رود.
۲. افزایش سن و تغییرات طبیعی بدن
با افزایش سن، دیواره رگ‌ها خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند. دریچه‌های داخل سیاهرگ‌ها نیز دچار ضعف می‌شوند و نمی‌توانند از بازگشت خون جلوگیری کنند. این روند طبیعی پیری، یکی از شایع‌ترین عوامل بروز واریس است. به همین دلیل، واریس بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال مشاهده میشود.
۳. جنسیت و هورمون‌ها
زنان بیشتر از مردان به واریس مبتلا می‌شوند. دلیل این موضوع تغییرات هورمونی در دوران بارداری، قاعدگی و یائسگی است. هورمون پروژسترون می‌تواند دیواره رگ‌ها را شل‌تر کند و احتمال نارسایی دریچه‌ها را افزایش دهد. استفاده از داروهای هورمونی و قرص‌های ضدبارداری نیز می‌تواند خطر ابتلا را بیشتر کند.
۴. ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت
مشاغلی که نیاز به ایستادن طولانی‌مدت دارند (مانند معلمان، پرستاران، فروشندگان) یا کارهایی که به نشستن زیاد منجر می‌شوند (مانند کارمندان اداری)، فشار زیادی بر رگهای پا وارد می‌کنند. عدم تحرک باعث میشود خون در پاها تجمع یابد و به‌تدریج رگ‌ها متورم شوند. این یکی از دلایل اصلی واریس در زندگی مدرن است.
۵. اضافه وزن و چاقی
وزن اضافی فشار زیادی بر پاها و رگهای خونی وارد می‌کند. در افراد چاق، گردش خون در اندام تحتانی با مشکل مواجه میشود و همین امر باعث می‌گردد احتمال ابتلا به واریس به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند.
۶. آسیب یا فشار بر رگ‌ها
در برخی افراد، آسیب‌های مستقیم به پا یا جراحی‌های خاص می‌تواند عملکرد دریچه‌های سیاهرگی را مختل کند. همچنین لباس‌های بسیار تنگ یا کفش‌های پاشنه‌بلند در صورت استفاده مداوم می‌توانند فشار غیرطبیعی بر رگ‌ها وارد کنند.
۷. فعالیت بدنی ناکافی
ورزش و حرکت عضلات پا به بازگشت خون به قلب کمک می‌کند. کم‌تحرکی و سبک زندگی نشسته می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد واریس باشد. برعکس، ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی و شنا جریان خون را بهبود داده و خطر بروز واریس را کاهش می‌دهند.
۸. بارداری و فشار بر رگهای لگنی
دوران بارداری یکی از شایع‌ترین زمان‌های بروز واریس در زنان است. در این دوران حجم خون در بدن افزایش یافته و جنین فشار زیادی بر رگهای لگنی وارد می‌کند. ترکیب این عوامل با تغییرات هورمونی باعث میشود که رگهای پاها برجسته و پیچ‌خورده شوند. هرچند اغلب پس از زایمان بخشی از این تغییرات بهبود می‌یابد، اما در بسیاری از زنان واریس پایدار باقی می‌ماند.
واریس خفیف؛ شروعی که نباید نادیده گرفت
در بسیاری از افراد، واریس ابتدا به شکل خفیف ظاهر میشود. واریس خفیف معمولاً شامل رگهای عنکبوتی یا شبکه‌های ریز قرمز و آبی روی سطح پوست است. این حالت در مراحل اولیه ممکن است بدون درد باشد و بیشتر به‌عنوان یک مشکل زیبایی شناخته شود. عواملی مانند ایستادن طولانی‌مدت، استفاده زیاد از کفش پاشنه‌بلند یا تغییرات هورمونی می‌توانند زمینه‌ساز واریس خفیف شوند. اگر در همین مرحله سبک زندگی اصلاح شود (افزایش فعالیت بدنی، کاهش وزن، استفاده از جوراب‌های فشاری)، می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.
تمامی عوامل مؤثر در ایجاد واریس در یک جدول
| عامل | توضیح | اثر بر رگ‌ها |
|---|---|---|
| ژنتیک | سابقه خانوادگی ابتلا | ضعف مادرزادی دریچه‌ها |
| افزایش سن | کاهش خاصیت ارتجاعی رگ‌ها | نارسایی تدریجی دریچه‌ها |
| جنسیت و هورمون‌ها | بارداری، یائسگی، داروهای هورمونی | شل‌شدن دیواره رگ‌ها |
| ایستادن/نشستن طولانی | فشار مداوم روی پاها | تجمع خون در رگ‌ها |
| چاقی | وزن اضافی و فشار روی اندام تحتانی | اختلال در گردش خون |
| بارداری | افزایش حجم خون و فشار جنین | بزرگ‌شدن رگهای لگنی و پا |
| کم‌تحرکی | ناتوانی عضلات در پمپاژ خون | ایجاد رگهای واریسی |
| آسیب و فشار خارجی | ضربه، جراحی یا لباس تنگ | اختلال عملکرد دریچه‌ها |
جمع‌بندی
پرسش اصلی این بود که چه چیزهایی باعث واریس میشود. همان‌طور که دیدیم، واریس یک بیماری چندعاملی است که ژنتیک، سبک زندگی، شرایط بدنی و عوامل محیطی همگی در بروز آن نقش دارند. در این میان، سابقه خانوادگی و افزایش سن اجتناب‌ناپذیرند، اما بسیاری از عوامل دیگر مانند چاقی، کم‌تحرکی یا ایستادن طولانی قابل پیشگیری هستند. توجه به نشانه‌های اولیه و درمان واریس خفیف می‌تواند مانع پیشرفت این بیماری شود. بنابراین تغییر سبک زندگی، ورزش منظم و مراقبت از سلامت پاها بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به واریس است.
